 |
| De esquerda a dereita, a moderadora do coloquio, Marisa Gil, xunto ao escritor Jorge Dioni López e a avogada Alejandra Jacinto. JACINTO ANDREU |
No que se refire á vivenda «estamos no peor sitio posible no peor momento posible». Así o cre o xornalista e escritor Jorge Dioni López, quen participou o pasado sábado xunto á avogada e politóloga Alejandra Jacinto nunha xornada dedicada reflexionar sobre o dereito á vivenda. O seu título: «O desafío da vivenda: persoas ou negocio». O evento, organizado polo movemento Hábitat 24 e desenvolvido na sede de CC. OO. en Madrid, constou de varias conferencias e coloquios cos asistentes e concibiuse como prólogo da manifestación convocada para o próximo 9 de febreiro. [1]
Mentres López fixo un percorrido polas razóns históricas e económicas que levaron a España á actual situación de emerxencia habitacional, Jacinto abordou o problema desde o punto de vista legal. A xuízo da exdiputada na Asemblea de Madrid, o dereito á vivenda, aínda que non está considerado como «fundamental» na Constitución española, si que pode considerarse como un «dereito humano». Así pois, o artigo 10.2 da Carta Magna «sálvanos». Ese artigo di que «todos os tratados internacionais téñense que aplicar no noso país como dereito interno», explica Jacinto. Entre estes tratados están a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, o Pacto Internacional de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais, a Carta Social Europea revisada ou o Alicerce Europeo de Dereitos Sociais.
Non faltan, por tanto, instrumentos legais para exercer este dereito en España e con todo, non se cumpre: existe de iure pero non de facto. Hai múltiples razóns que explican esta neglixencia.
Unha delas é o modelo económico imposto durante a ditadura: «O sector da construción foi un dos grandes vencedores da guerra. Aproveitouse do traballo escravo, das expropiacións, da lexislación franquista. Se un rasca un pouquiño en todas as empresas construtoras actuais, acabará chegando a ese traballo escravo. É un sector, ademais, que vai coméndose o territorio sen descanso, utilizándoo de maneira invasiva e especulativa, en especial a partir do Plan de Estabilización, que lle deu ao turismo unha importancia preeminente», explica Jorge Dioni López. Segundo o autor de "La España das piscinas", «somos fillos da revolución franquista. E non houbo outra revolución posterior que corrixise iso. Houbo simplemente unha transición».
Outra das razóns, en opinión de Alejandra Jacinto, está na división competencial do Estado español. Existe, en efecto, unha lexislación que protexe o dereito á vivenda, pero ten que ser desenvolvida polas Comunidades Autónomas. E na súa inmensa maioría non o fixeron nin teñen intención de facelo. «Desde as administracións públicas non é que non se fixo nada, é que mesmo se favoreceu ese proceso político de expropiación das nosas vidas e dos nosos dereitos», asegura a avogada, experta no ámbito da vivenda e membro da comisión xurídica da Plataforma de Afectados pola Hipoteca. «A función da Administración pública non é o ben público –coincide López–. O obxectivo non son os cidadáns. O obxectivo é o sector privado».
«Estamos no peor sitio posible e no peor momento posible, como di Jorge Dioni», asentía Jacinto. E cando fala do «peor sitio», refírese a toda España, porque aquí «o dereito á vivenda foi conculcado sistematicamente desde fai 47 anos», pero sinala en particular á Comunidade de Madrid. «O artigo 148 atribúe a política de vivenda de forma plena ás Comunidades Autónomas e iso é un problema a día de hoxe. É un problema non polo Estado das Autonomías, senón porque hai Comunidades que están en rebeldía constitucional permanente e deciden non desenvolver dereitos como o da vivenda».
«A tormenta perfecta»
Jorge Dioni López opina que España está no medio dunha «tormenta perfecta» porque ao modelo político e económico herdado do franquismo («unha sociedade de propietarios afíns ao réxime») súmaselle hoxe a obsesiva tendencia do capital internacional por investir en activos inmobiliarios. «O prezo da vivenda en Madrid subiu un 14% no último ano. Iso non cho dá ninguén. Nin as criptomonedas. Por iso 2/3 da riqueza global están investidos en vivenda», explica López.
Pero como chegamos a este punto? A orixe hai que buscalo no crack de 2008. Aquel ano, «efectivamente se refundou o capitalismo», considera López. «O mesmo que en Europa e en Estados Unidos, nos anos setenta, a produción industrial chega ao seu fin, en 2008 a especulación chega ao seu fin, se difumina. Xa non hai lugar para personaxes como Gordon Gekko ou como O lobo de Wall Street. O capital pasa a especular non con valores que poden subir ou baixar, senón co real, co moi real: sanidade, defensa, educación e vivenda».
Aquel ano, España, fiel ao seu modelo económico de «crise-burbulla-crise», vese envolvida nunha crise moi dura e aposta por unha solución que se esquece da cidadanía para compracer aos accionistas: «No canto de crear unha empresa pública de vivenda moi forte con todos os pisos que viñan das caixas de aforros, o que se fai é reactivar o mercado. Dáse entrada a fondos de investimento, primeiro moi especulativos e logo máis estables. Isto fai que a vivenda sexa algo moi apetecible».
Ao interese investidor hai que sumar determinados factores sociolóxicos que fan de Europa, e particularmente de España, un destino ideal. Dada a estabilidade política da rexión, non se prevén transformacións lexislativas radicais, polo que Europa se converte nun refuxio perfecto para aquelas persoas que escapan de gobernos autoritarios ou simplemente de lexislacións fiscais máis exixentes. Coa compra dunha casa poderían recibir, ademais, un pasaporte comunitario. Así pois, o capital pode resgardarse en activos inmobiliarios e as propias persoas físicas poden obter seguridade. «En Europa non che secuestran nin che tirotean pola rúa», ilustra gráficamente López.
Pero non fai falta que se dean circunstancias tan serias para elixir España. «Se vives en Copenhague e ganas 5.000 euros ao mes, irche a Las Palmas de Gran Canaria de outubro a marzo pode ser unha opción moi atractiva», o que non deixará de ter consecuencias no mercado inmobiliario local.
E aínda que vivir en España non sexa unha prioridade, o capital global é perfectamente consciente da explosión turística que viviu o noso país, sobre todo despois da pandemia da COVID-19. Prevese que o ano que vén nos visiten máis de 100 millóns de turistas estranxeiros. Onde durmirán? Os investidores internacionais hai anos que están monetizando a resposta a esa pregunta.
Por iso, a xuízo de Jorge Dioni López, «construír máis pisos non vai funcionar» á hora de solucionar a crise da vivenda. «Non vai funcionar… porque chos van a comprar», remacha.
A Lei de Vivenda de 2023
Construír máis pisos foi unha das medidas anunciadas polo presidente do Goberno, Pedro Sánchez, para facer fronte á emerxencia residencial. Fan realmente falta? É posible que si, pero a xuízo de Alejandra Jacinto non debería tomarse esa decisión sen antes mobilizar os 3,8 millóns de pisos buxán que, segundo as cifras oficiais do INE, hai en España.
Como facelo? Segundo o presidente, a fiscalidade é unha poderosa ferramenta para intervir nos prezos do mercado. Alejandra Jacinto cre, no entanto, que o enfoque previsto é totalmente erróneo: non hai que rebaixar impostos a quen poñan os seus pisos en aluguer, hai que «premer» con impostos a quen non o faga. «A lóxica, por tanto, debería ser a inversa», afirma Jacinto. «Non hai un problema de oferta de vivenda. Hai un problema de uso antisocial da propiedade privada», agregou.
A avogada, que explicou pormenorizadamente a Lei de Vivenda de 2023, cre que esta «é unha ferramenta útil, elaborada con boa vontade, pero moi incompleta». Un dos puntos fracos da lei, segundo Jacinto, é que a capacidade de declarar «zonas tensionadas» recae nas Comunidades Autónomas. Como alternativa á hora de «puentear» esta dificultade (dito doutro xeito: para sortear as barreiras que o Partido Popular pon nas comunidades nas que goberna), propón ceder esa responsabilidade aos concellos.
Cando se trata de grandes tenedores, a lei contempla tamén unha intermediación das administracións públicas á hora de executar os desafiuzamentos, propondo renegociar os pagos ou prevendo solucións residenciais. Nada diso está a ocorrer pola mesma razón: depende dunhas Comunidades Autónomas que fan caso omiso tanto desta lei concreta como dos principios reitores da Constitución española.
Para afrontar esta crise, Alejandra Jacinto cre que é necesario «prohibir o aluguer de tempada e de habitación» e «camiñar cara ao contrato de alugueiro indefinido, como sucede en Dinamarca e como sucede cos contratos laborais. A relación é exactamente a mesma. Por defecto, que sexa indefinido, e a partir de aí poder contemplar determinadas excepcións». Iso, na súa opinión, «desincentivaría a especulación e as subidas de prezos».
«Temos grandes inimigos. Esta batalla é titánica. Pero si temos organizacións políticas e sociais fortes, podemos tentalo. Temos a obrigación de non caer no derrotismo», dixo Jacinto, quen exhortou aos activistas presentes a difundir a convocatoria da manifestación que terá lugar o 9 de febreiro.
A xornada de debate contou tamén coa participación de representantes de Greenpeace, Ecoloxistas en Acción, Comisións Obreiras ou a Plataforma Cívica Luz para Cañada Real, que ofreceron diferentes puntos de vista sobre o problema da vivenda en España.
O movemento Hábitat 24, que organizou os actos, está composto por 39 organizacións de diversos ámbitos de actuación, comprometidas cos dereitos humanos, sociais, a participación veciñal, o medioambiente e os servizos públicos.
Pubicado en La Marea | 27 de xaneiro de 2025
[1] A Plataforma Hábitat 24, integrada polos colectivos que convocaron a exitosa manifestación do 13 de outubro, convocan unha nova mobilización ante a “total inacción da Comunidade de Madrid ante o problema da vivenda e a insuficiente reacción do resto de administracións. " O 9 de febreiro promoven unha marcha que sairá de Atocha ás 12:00 horas e rematará na Porta do Sol de Madrid.
---
